Çocukluğumuzun geçtiği sokaklar ve mahalleler, ruhumuza “sürprizli” tohumlar eker. Bu tohumların ne tür meyveler vereceğini ilk başlarda çözmemiz mümkün değildir, zira hayatı kendi akışında yaşıyoruzdur o vakitlerde. Giderek yaş ilerler; hayat, zihindeki soruları artırır ve ortaya harikulade meseleler çıkar: Bu evlerde kimler yaşadı? Bu sokaklardan kimler, neden geçti? Şu mezarlık neden sahipsiz bırakılıyor? Civarda neden hiç nefes alacak kadar bir yeşillik yok, eskiden de böyle miydi? Dünün esnafıyla bugünün esnafı arasında ne gibi farklar vardı? Köşkleriyle, yalılarıyla, konaklarıyla, İstanbul’un her yanında farklı bir ömür mü sürülmüş? Günlük âdetler, merasimler, keyifler, ikramlar nasıl yaşanmış? Kahvehanelerde neler konuşulurmuş? Sorular, sorular, sorular ve elbette peşinden zevkle gidilen meraklar. İstanbul’a taşı toprağı altın denecekse, kanaatimce bu sebeplerle denilmeli. Ne sevgisi biter, ne bilgisi, ne yaşaması.
İstanbul’un tarihiyle ve kültürüyle ilgilenen kimseler için şehir okuması yapmak hayat boyu sürecek bir plandır. İstanbul okumaları yapmak; evvela bir odaya girip ve biraz soluklanıp, akabinde sayıları belirsiz kapıları açarak başka odalara girip çıkmaktır. Her odanın penceresinden farklı bir manzara görülür, her odanın duvarlarından ve çizgilerinden farklı bir hayal üretilir. Böylece gerçekle hayal arasındaki çetrefilli ilişkinin ahengi insanı sarsar; hem şehre hem de bu meşgalesine müptela olur. Açıkçası, bu müptela da hayatı anlamlandırmaya ve mutmain bir ömür sürmeye yeter de artar bile. Başlandığı vakit sonu gelmeyecek, her ne okunursa okunsun mutlaka dönülecek bir yolculuktur eski İstanbul’u okumak. İşte, İstanbul üzerine, saymaya başlarsak sonunu getiremeyeceğimiz ve mutlaka eksik bırakacağımız kitapların arasından bir seçki:
Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı (Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey); Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri (Abdülaziz Bey); Şehir Mektupları (Ahmed Râsim); Aziz İstanbul (Yahya Kemal); İstanbul Risaleleri (A. Süheyl Ünver); Tarihte İstanbul Esnafı (Reşad Ekrem Koçu); Asırlar Boyunca İstanbul Hayatı (Ahmed Refik Altınay); İstanbul Geceleri, Boğaziçi’nde Târih (Sâmiha Ayverdi); Üsküdar’da Bir Attar Dükkânı, Üsküdar Ah Üsküdar, Geçmiş Zaman Olur ki… (Ahmed Yüksel Özemre); İstanbul’a Dâir (Nihad Sâmi Banarlı); Dersaâdet (Münevver Ayaşlı); İstanbul’un Ortası (Mâlik Aksel); Kaybolan İstanbul’dan Hatıralar (Hikmet Feridun Es); 16. Yüzyılda İstanbul: Kent – Saray – Günlük Yaşam (Metin And); İstanbul’da Gündelik Hayat (Ekrem Işın); Yahya Kemal’den Bugüne İstanbul (Sadettin Ökten); Geceleyin Dersaadet, Divanyolu (Beşir Ayvazoğlu); Şehir Mektupları, Bir Demet İstanbul (Mustafa Kutlu); İstanbul’da Yaşama Sanatı (Haluk Dursun); İstanbul’dan Sayfalar (İlber Ortaylı); İstanbul’un Sokak Köpekleri (Kemalettin Kuzucu); Nereye Gitti İstanbul? (Aydın Boysan); İstanbul 1600 Yıllık Bir Müzedir (Doğan Kuban); Altın Şehir: Üsküdar Kitabı (Sinan Yılmaz); Yitip Giden İstanbul (Önder Kaya).
