‘Hepimiz Midhat Efendi’nin çocuklarıyız’ I

‘Hepimiz Midhat Efendi’nin çocuklarıyız.’ der Cemil Meriç, Kırk Ambar’ın mukaddimesinde. Tanzimat’tan bugüne yaşamış olduğumuz tüm değişimleri ve dönüşümleri gerçek manada anlamak ve değerlendirebilmek için Ahmet Mithat’ı okumak gerektiğinin altı birçok defalar çizilmiştir. Ahmet Mithat’ı sadece cemiyetimizin değil, edebiyatımızın da önemli figürlerinden biri olarak kabul etmek mübalâğa sayılmamalı. Zira hayranlık verici yazı tutkusu, enerjisi ve emeğiyle olduğu kadar ilginç yönleriyle, yeni anlatım imkânlarını denemesiyle, tecessüsünün genişliğiyle ve elbette samimiyetiyle edebiyatımızda müstesna bir yerde durmaktadır. Bugün postmodern ya da modern diye niteleyerek baş tacı ettiğimiz türlerin ilk örneklerine Ahmet Mithat’ın eserlerinde rastlıyoruz.
Hem söyleyen hem de kurgulayan olarak yazar, gazeteci, fikir adamı, tarihçi ve daha birçok kimlikle karşımıza çıkan Ahmet Mithat’ın üslûbunun en önemli özelliklerinin başında mizah geliyor. ‘Beliyat-ı Mudhike ve Karı Koca Masalı ve Ahmet Mithat Kaynakçası’ Ahmet Mithat üslûbunun başta mizah olmak üzere birçok unsurunu ihtiva ediyor.
Edebiyat tarihçilerinin pek itibar etmediği bir yazar Ahmet Mithat. Hatta halk yazarı olarak küçümsendiğini bile söyleyebiliriz onun. Kimilerince ‘incir çekirdeğini bile doldurmayan mevzuların’ ve ‘avam’ın yazarı olarak görülen Ahmet Mithat, eserlerinin muhtevaları, kahramanları, anlatım teknikleri bakımından olduğu kadar aydın kimliğiyle de Tanzimat’tan bugüne yaşanan trajedilerin, problemlerin, çırpınmaların, arada kalmaların mücessem hâli gibidir. Halkı eğlendirerek eğitmeyi amaçlamış olan Ahmet Mithat, bunun için en eski tekniklerden birine, mizaha başvuruyor söz konusu eserlerde. Bu mizah, bir yönüyle Don Kişot’a uzanırken diğer yönüyle de bizim meddah hikâyelerinin deyiş yerindeyse yeniden üretilmiş biçimi olarak karşımıza çıkıyor. ‘Beliyat-ı Mudhike’ Batı mizahını (belki de ironi demeliydim), ‘Karı Koca Masalı’ ise daha ziyade Şark mizahını öne çıkarmakla birlikte, teknik açıdan durum biraz farklı. Yani ‘Beliyat-ı Mudhike’de daha geleneksele dayalı bir anlatım, tahkiye şeklinde karşımıza çıkarken, ‘Karı Koca Masalı’nda daha çok oyun merkezli kurmaca bir metinle karşılaşıyor okur. Denilebilir ki ‘anlatı’ tarzının ilk örnekleri, deneysel diyebileceğiz tarzlara kadar farklı teknikler bakımından birçok yazarın öncülü sayılabilir Ahmet Mithat. Ve bu bakış açısının her gün biraz daha dolaşıma giriyor olması, onun edebiyat tarihimizdeki yerinin yeniden sorgulandığı, itibarının iade edildiği ve yeni bir kimlikle karşımıza çıktığı manasına gelir ki bu da sevindirici bir gelişme olarak kabul edilebilir.