Mimar Sinan’ın imzasını taşıyan Avas Su Kemeri’nin restorasyonu tamamlandı. Su kemerinin Esenler için önemini, tarihi anlamındaki yerini; Tur rehberi Süreyya Suna ve yerel tarihçi, yazar Beytullah Yıldırım Litros Sanat’a anlattı.
İstanbul’un ilçeleri arasında köklü bir tarihe sahip olan Esenler özellikle İstanbul’un su yolları üzerinde bulunmasından dolayı onlarca tarihi esere ev sahipliği yapıyor. Yıllarca harap halde yok olma tehlikesi yaşayan bu eserlerimiz artık bir bir ihya ediliyor.
Payitahta olan yakınlığı temiz havası ve temiz suyu ile Roma döneminden itibaren kralların, padişahların gezinti ve sayfiye alanı olarak kullandığı Avas ve Litros köylerinin bir araya gelmesi ile kurulan Esenler ilçemiz özellikle şehrin su ihtiyacını karşılamak üzere Osmanlı Devleti tarafından özel ayrıcalıklar tanınan su yolları üzerinde bulunması hasebiyle saraylar konaklar, mahsenler, tarihte nadir rastlanan fil ahırları, özel askeri yapıların yanında su terazisi, çeşmeler ve kemerlerle tarihe tanıklık etmiş birçok tarihi esere ev sahipliği yapmaktadır.
İşte asırlardır ilçemizde olup biten her şeye sessizce tanıklık eden bu eserlerden biri de eski haritalarda Avasköy Kemeri, Yılanlı Kemer, Kara Kemer veya Tek Kemer diye anılan Mimar Sinan’ın İstanbul’a su götürmek için özel olarak inşa ettiği eserlerinden biri olan ve Kemer Mahallemizde bulunan su kemeridir. Bu kemerin üzerinden Süleymaniye ile Beylik sularında olduğu gibi künk ismini verdiğimiz 21 cm iç çapı olan pişmiş topraktan ya da çimentodan yapılmış, kalın su boruları geçer. Osmanlı Devleti’nin ve Türk İslam Tarihinin en büyük mimarı ola Mimar Sinan’ın yaptığı eserlerin listelerinin de verildiği “Tezkiretül Bünyan” ve “Tezkiretül Ebniye” adlı eserlerde “Müderris Köyü yakınlarındaki kemer.” şeklinde geçmektedir.
Fatih Sultan Mehmet’in ilim merkezi haline getirdiği bir köy: Esenler
Fatih Sultan Mehmet tarafından hocası Alaaddin Tusi’ye verildiği için Müderris Köyü diye anılan bu alan günümüzde Esenler Kemer Mahallesi yanındaki boş araziyi ve mahallenin bir kısmını ifade etmektedir. Türkiye’nin su mühendisliği ve su yolları konusunda en önemli araştırmacısı olan Prof. Dr. Kazım Çeçen de Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde yaptığı araştırma sonucunda 1748 tarihli bir haritada Müderris Köyü’nün bugünkü Avasköy yani Atışılanı’nın hemen yanında çizildiğini göstermiştir.
Bu kemerin yapısındaki zarafet ve uygulanan teknik
, Mimar Sinan yapısı olduğunu açıkça göstermektedir. Sinan’ın, Uzun Kemer, Paşa Kemeri ve diğer kemerlerde uyguladığı çıkıntılar tepede sıfır olacak şekilde yapılan payandalar bu kemerde de aynen uygulanmıştır. Gözlerin açıklıkları 4,50 m.’dir. Yalnız ortadaki göz diğer gözlerden farklı olarak 6 m. yapılmıştır. Kemer’in Yüksekliği ise 10,30 m’dir.
Süleymaniye Su Yollarına ait haritada bu kemer 11 gözlü, Topkapı Sarayı Müzesi III. Ahmet kitaplığındaki 1607 tarihli haritada 12 gözlü, 1748 tarihli haritada ise yine 12 gözlü olarak çizilmiştir.
Mimar Sinan’ın Esenler’e mührü
Köklü geçmişimize sahip çıkmak ve gelecek kuşaklara aktarmanın en temel unsurlarından biri de onların bizlere bıraktıkları eserlere sahip çıkmaktır. Yukarıda da açıkça aktardığım gibi tarihi açıdan önemli bir yere sahip olan, Esenler ’de bulunduğu mahalleye ismini veren önemli tarihi eserlerimizden biri olan ve çağlara meydan okuyan büyük deha “Mimar Sinan’ın Esenler’e mührü” olarak bildiğimiz Avas Kemer’i artık daha muhteşem görünüyor. Tarihe olan merakım, Mimar Sinan’a olan ilgim ve Esenler sınırları içerisinde en rahat ulaşabileceğim tarihi eser olmasından dolayı küçüklüğümden beri çok defa ziyaret etme imkânı bulduğum ve her defasında içimi yaralayan Esenler’in sembolü olabilecek kadar önemli olan Avas Kemeri yakın zaman önce Esenler Belediye Başkanı Mehmet Tevfik Göksu ve ekibinin yoğun gayretleri sonucunda Esenler Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından birkaç kez aslına uygun olarak restore edilmiş ancak kısa süre sonra yine zarar görmüştü. Aslında 1970’lerden sonra makus kaderine terk edilen, hemen yanı başına yapılan evlerin arasında adeta zindan hayatı yaşayan Avas Kemer’ini en son ziyaretimde özgürlüğüne kavuştuğunu görmek beni oldukça mutlu etti. Esenler ’de başlayan Türkiye’nin en büyük kentsel dönüşüm projesi ile Mimar Sinan’ın Esenler halkına emaneti olan bu eserin etrafındaki evler yıkılmış ve eser gün yüzüne çıkarılmıştı. Gerçekten hem mutlu oldum hem de huzur buldum. Eminim ki geçmişine değerlerine ve tarihine sahip çıkan yaşadığı şehre değer veren benim gibi binlerce Esenlerli de bu durumdan memnun olmuştur.
Şunu unutmayalım ki milletin can damarı mille
tin tarihidir. Tarihin en önemli tanıkları da geçmişten günümüze ışık tutan eserleridir. Biz ecdadımızın bize bıraktığı değerlerle birlikte onların bize emanet ettikleri eserlerine de sahip çıkalım ki bizden sonra gelecek nesil de bizim onlara bıraktığımız eserlere sahip çıksın… Kısacası özetlemek gerekirse Hürmet edelim ki hürmet görelim…
Mimar Sinan’ın gözdeleri su kemerleri gün ışığına çıkarıldı!
Süreyya Suna (Tur Rehberi): Mimar Sinan’ın Süleymaniye Su Yolları hattı üzerinde olan Avas Su Kemeri Esenler Belediye restorasyonuyla gün yüzüne çıkarıldı, Kanuni Sultan Süleyman Payitahta yaşanan su sıkıntılarından sonra Mimar Sinan’a daha fazla su yolları ve su kemerleri yapmasını emretmişti. Bu emirin sonucunda inşa edilmiş olan Avas Su Kemeri de Süleymaniye Su Yollarının bir parçasıdır. Son dönemde çevre düzenlemesi kapsamında etrafında ki evler yıkıldı ve çevresi boşaltıldı. Yakın zamanda yapılacak olan temizlikle birlikte tarih ve sohbet adeta iç içe olacak. Çok değil yakın zamanda ayyaşların mekânı olan yer şimdilerde ailelerin sandalyesini alıp sohbet ettikleri yere dönüştü. Tarihi esere ve turizm faaliyetlerine değer veren Başkan Sn. Göksu ilçemizde bulunan birçok eseri tekrar gün yüzüne çıkarmaya devam ediyor. Çalışmalarından dolayı Esenler Belediyesine teşekkür ediyor ve Kemer Mahallesi için büyük bir dönüşüm olacak Avas Su kemeri çevre restorasyonunu tez vakitte bitirilmesini sabırsızlıkla bekliyoruz.
Tarihi Kemer’in son hali beni heyecanlandırdı
Beytullah Yıldırım (Esenler Araştırmaları / Yerel Tarihçi Araştırmacı Yazar): Avasköy Kemeri geçmişi Bizans’a dayanan ve bir dere yatağına ki kayıtlarda “Çamurlu Dere” olarak geçiyor inşaa edilen İstanbul şehir merkezine su götüren Osmanlı su iletim sistemlerinin önemli bir parçası konumundaydı.
Esenler Belediye Başkanlığının tarihi eser ve çevresinde yeni çalışmalar başlattığı duyunca hayli heyecanlandım. Esenler Araştırmaları çalışmalarım kapsamında yerinde, sahada etraflıca inceleme yapabilmek için tarihi kemeri 24.07.2024 tarihinde Çarşamba günü yerinde ziyaret edip gözlem ve incelemelerde bulundum. Öncelikle tarihi eserin öneminin anlaşılması bakımından şunu ifade etmek isterim Avasköy Kemeri; İstanbul 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 08.03.1995 tarihli ve 6442 nolu kararı ile korunması gerekli kültür varlığı olarak tescil ettiği ecdat yadigarı bir tarihi mirasımızdır.
Uzun seneler bakımsız ve atıl durumu nedeniyle hayli kötü durumda olan tarihi eser ile ilgili rehabilite çalışmalarını ilk olarak 2007 senesinde yine Esenler Belediyesi başlatmıştı.
2007, 2009 yılında belli restorasyonlar gören kemerin taş duvarları 2013 senesinde Esenler Belediyesi tarafından kumlama yöntemiyle temizlenerek, daha temiz bir görünüme kavuşturuldu. Kemerin taş yapısını ortaya çıkaran dış yüzeyleri de aynı renkte olacak şekilde yenilendi.
Adını alan Kemer Mahallesinde 1970’li senelerde başlayan gecekondulaşma düzensiz ve plansız yapılaşma Kemerin çevresini kaplamıştı. Nihayet yapılan bu son çalışma ile kemerin etrafı temizlenerek bu çirkin görüntüye son verilmiş.
Bir Esenler sakini olarak Esenler şehrimizin kültür ve tarihi mirasına sahip çıkmak ve gelecek kuşaklara aktarabilmemiz açısından yapılan bu kıymetli çalışmaları yapan başta Esenler Belediyesi olmak üzere bütün emeği geçenleri tebrik ediyor, çalışmalarında başarılar diliyorum.
