Geçtiğimiz sezonu, Türkçe kaleme alınmış mevlidlerin ilki ve en meşhuru olan Vesîletü’Necât’ın müellifi Süleyman Çelebi’ye atfeden Esenler Belediyesi, sezonun danışmanlığını yürüten Prof. Dr. Bilal Kemikli’nin öncülüğünde çok sayıda akademisyenle birlikte Vesîletü’n-Necât (Mevlid-i Şerif) için “Bir Şâheseri Yeniden Okumak” adlı çalışmaya imza attı. Geçtiğimiz günlerde eser, bir basın toplantısı ile kamuoyuna tanıtıldı. Prof. Dr. Ayşe Necla Pekolcay, eser hakkında şu bilgileri aktarmaktadır: “Vesîletü’n-Necât’ın 812 (1409) yılında Bursa’da tamamlandığı eserdeki bir beyitte açıkça belirtilmektedir. Başka bir eseri bilinmeyen Süleyman Çelebi’nin mevlidini kaleme almasıyla ilgili yaygın rivayet şöyledir: Onun Ulucami’de imamlık yaptığı yıllarda bir vâiz Bakara sûresinin 285. âyetini açıklarken peygamberler arasında bir fark bulunmadığını, bu sebeple Hz. Muhammed’in Hz. Îsâ’dan ve diğer peygamberlerden üstün olmadığını söyleyince cemaatten bazıları vâize karşı çıkmış, tartışmalar büyümüş, bu arada Süleyman Çelebi, “Ölmeyip Îsâ göğe bulduğu yol / Ümmetinden olmak için idi ol” beytini söylemiş, halkın çok beğendiği bu beyti, daha sonra büyük bir aşkla Hz. Peygamber’in sevgisini terennüm edecek ve onun hayatının bazı bölümlerini içine alacak şekilde geliştirerek eserini tamamlamıştır.” Prof. Dr. Bilal Kemikli ise eserin önemini şu şekilde vurgulamaktadır: “Vesîletü’n Necât, fetret döneminde yazılmıştır. İktisadi ve güvenlik açıdan sıkıntıların yaşandığı dönemde mesihlik iddialarıyla ortaya çıkanlar olmuştur. O dönemlerde ehl-i sünnet perspektifiyle bu meseleye bakarak Peygamber Efendimizi merkeze alan bir düşünce inanış biçimini yeniden topluma sunan kişidir Süleyman Çelebi. Bunu mutabakatla sağlamıştır. Eser yazıldıktan hemen sonra bu etki kendini göstermiştir. Bu bakımdan birlik ve düzeni sağladığından milli mutabakat metnidir. Aynı zamanda kurucu bir metindir ve bir kültür kurmuştur. Mevlidhanlık kültürü kurmuştur. Camilerde, konaklarda ve evlerde insanları bir araya getirmiştir. İnsanları birleştirmiştir.” Hem milli mutabakat metni hem de kurucu metin olacak derecede öneme haiz olan bu eseri okumanızı dilerim. Bu bağlamda Mevlid ve Süleyman Çelebi üzerine hazırlanmış eserlere göz atalım dedik. İyi okumalar dilerim.
Yeni Çıkanlar
Abdülhamid Türkiyesi / Árminius Vámbéry / Yeditepe Yayınevi
Árminius Vámbéry on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren Avrupa’nın bilim ve siyaset hayatında yer alan önemli bir şahsiyet olarak kabul edilmektedir. II. Abdülhamid’in yakın çevresine girdiği gibi Kraliçe Victoria tarafından da Windsor Sarayı’nda ağırlanmıştır. Elinizdeki eser Vámbéry’nin 1897 yılında önce Almanca ve bir yıl sonra da Fransızca yayımlamış olduğu, Türkiye’nin o zamanki durumunu kırk yıl önceki haliyle kıyasladığı bir çalışmadır. Kendisi bu eserinde Türkiye’nin kırk yıllık zaman zarfında kaydettiği büyük gelişmeleri aktarırken, Tanzimat ile başlayan Türk çağdaşlaşmasının -sanılanın aksine- Abdülhamid döneminde de kesintiye uğramayıp devam ettiğini belgeleriyle ortaya koymaktadır.
Mevlana’nın da mutfağa ayrı bir önem vermesinden doğan Mevlevi Mutfak Kültüründe mutfakta sanatın yanında Mevlevi anlayışı da öğretilirdi.
Bir Aşk Masalı / Ahmet Ümit / Yapı Kredi Yayınları
Özgürlük yoksa aşk da yoktur. Asla sevdiğin insanın gardiyanı olma. Bir varmış bir yokmuş, dünyada acayiplikler çokmuş. Bir gece beş farklı ülkede, beş prens aynı rüyayı görmüşler: Bir genç kız, kadim bir kentin alacakaranlık sokaklarında ışıktan bir güzellik halinde dolaşıyormuş. İşte o kızı gördükten sonra, artık ne eski hayatları kalmış ne de eski hakikatleri. Ahmet Ümit’ten insanlığın en yüce duygusu olan aşkın doğasına dair bir hikâyat. Bir Aşk Masalı, beş prensin sevda uğruna revan oldukları bir yol ve hal macerası. Kaf Dağı’ndan ıssız çöllere, ücra hanlardan savaşçı kabilelerin çadırlarına, devlerden denizkızlarına, balinalardan devasa yılanlara, cümle tabiatın ve mahlukatın geçiş yaptığı bir hayal perdesi.
Bursa’da Mevlevi Kültürü ve Yemekleri / Recep Şen / Ayyıldız Kitap
Mutfakta yemek ve insan pişmeden olmaz; mutfakta öncelikle yiyeceklere saygı duymak ve doğru şekilde tüketmek üzere kurulsun, öyle ki gürültü yapmak yiyeceklere bile bile saygısızlık sayılsın, sofrada toplu oturulup toplu kalkılsın, su içtiğinizde bile hak geçmesin, dünyadaki en özel mutfaklardan birisi Mevlevi Mutfağıdır. Mevlana’nın da mutfağa ayrı bir önem vermesinden doğan Mevlevi Mutfak Kültüründe mutfakta sanatın yanında Mevlevi anlayışı da öğretilirdi. Bu bakımdan Mevlevi “değerli, şerefli” anlamlarına gelen “şerif” sıfatıyla birlikte kullanılarak “Matbah-ı Şerif” adıyla anılmıştır. Çalışmada Mevlevilik kavramı ve Nasıl Mevlevi olunacağı ile ilgili bazı bilgiler verilmiş, Mevlevi mutfak kültürü ve Mevlevi mutfak kültüründeki bazı ritüeller ifade edilmeye çalışılmıştır.
Dünya Romanının Serüveni / Necip Tosun / Ketebe Yayınları
Dünya Romanının Serüveni Cervantes’ten başlayıp Mo Yan’a kadar gelen ve bütün bir dünyaya yayılan roman birikimini yansıtmayı amaçlayan, özenle seçilmiş, kapsamlı bir külliyat; her zevke, beğeniye ve estetik anlayışa seslenecek bir roman kütüphanesi vadediyor okuruna. Bir başka deyişle; tüm dünyayı, tüm coğrafyaları, dilleri, biçimleri içine alacak roman örnekleri bu incelemede bir araya getiriliyor. Temsil gücü yüksek, dünya insanlarının, olayların, durumların romanda görünümlerini izleyeceğimiz bütünlüklü bir fotoğraf sunuyor. Kitapta, bu eserlerin doğası, yazarların edebî tutumları anlaşılmaya çalışılırken; yenilikler, akımlar gündeme getiriliyor; eserin ve yazarın dünya romanındaki yeri edebî yönleri, etkileri, tarihsel öneminin izi sürülüyor ve eserin türe katkısı, türün tarihsel gelişimi içerisindeki yeri inceleniyor.
Önerdiklerim
Mevlid / Necla Pekolcay / Dergâh Yayınları
Doğum zamanı, doğum yeri ve doğum mânalarına gelen mevlid, aynı zamanda edebiyatımızda aynı isimle anılan bir türün adıdır. Bu edebî türde esas olarak Hz. Peygamber’in hayatı konu olarak alınmakta, doğumu, peygamberliği, mucizeleri ve vefatı işlenmektedir. Ehl-i beyt ve bazı hikâyeleri ihtiva eden mevlid metinleri de vardır. Mevlid metinleri arasında edebî değeri, tesirleri ve yaygınlığı açısından Süleyman Çelebi’nin ayrı bir yeri vardır. Bu Mevlid metni, mütekâmil bir metindir. Bilindiği gibi bu sahada ilk ve en derli toplu araştırma, bu metni baskıya hazırlayan Neclâ Pekolcay Hanımefendi tarafından yapılmıştır. Kütüphânelerde mevcut olan bu metnin eksik ve fazlalıklardan en uzak bir metin olduğu muhakkaktır.
Fetret Dönemi’nde dağılan zihinleri Peygamber sevgisi etrafında yeniden derleyip toparlayan Mevlid, altı yüz yıldır Türk dili ve kültürünün ulaştığı her coğrafyada güncelliğini korumakta, çeşitli vesilelerle hâlâ okunmaktadır.
Mevlid-i Şerif / Ahmet Kahraman / İz Yayıncılık
Mevlid, İslam edebiyatında Peygamberimizin doğumu anlamına gelmekte olup, aynı zamanda O’nun hakkında yazılan eserlere verilen genel bir addır. Bu eserlerin içinde en meşhur olanı, Süleyman Çelebi tarafından alınmış olan Vesîletü’n-Necât adlı eserdir ve halk arasında “Mevlîd-i Şerif” olarak bilinir. 15. yüzyılın hemen başında yazılışı tamamlanan bu eser geniş halk kitleleri tarafından çok sevilmiş, beğenilmiş ve yayılmıştır. Yazma nüshaların çokluğu ve bu nüshalar arasındaki kimi farklılıklar bulunsa da temelde asıl kabul edilen kısmı çoğunluktur. Ahmet Kahraman’ın farklı nüshalardan mukayese ve teyit yoluyla neşre hazırladığı bu eser, önemli bir İslâm klasiğini okumak ve giriş kısmındaki geniş açıklamalarla bilgi sahibi olmak isteyenler için kaynak niteliğindedir.
Süleyman Çelebi ve Mevlid / Bilal Kemikli / Ketebe Yayınları
Türk şiirinin, kendisinden sonra gelen metinleri içerik, biçim ve duygu yönünden en fazla etkileyen kurucu metinlerinden birisi, Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necâtı’dır. Halk arasında Mevlid adıyla da anılan bu eser, Osmanlı Devleti’nin en sancılı dönemlerinden birinde, Fetret Dönemi’nde yazılmıştır. Fetret Dönemi’nde dağılan zihinleri Peygamber sevgisi etrafında yeniden derleyip toparlayan bu metin, altı yüz yıldır Türk dili ve kültürünün ulaştığı her coğrafyada güncelliğini korumakta, çeşitli vesilelerle hâlâ okunmaktadır. Mevlid, “derleyip toparlayıcı” bir metin olmanın yanında, bir şiir geleneğinin de inşasına vesile olmuştur. Onu okuyan pek çok şair etkilenmiş, bir benzerini yahut aynı konuda yeni bir eser yazmak için çalışmıştır.
Mevlid / Mehmet Kanar / Bilge Kültür Sanat
Elinizdeki kitap on dördüncü yüzyılın ikinci yarısı ile on beşinci yüzyılın ilk çeyreğinde yaşayan Süleyman Çelebi’nin halk arasında kısaca “Mevlid” olarak bilinen Vesîletü’n-Necât adlı manzum eserinin yeni bir bakış açısıyla yayımlanmış şeklidir. Eserin nazmedildiği devrin dili günümüz Türkçesiyle farklılıklar gösteren Eski Anadolu Türkçesidir. Kimi beyitler rahatlıkla anlaşılsa bile, birçok beytin anlaşılması o kadar da kolay değildir. Bu çalışmanın asıl amacı, aradan yüzyıllar geçtiği hâlde taklitlerinin orijinalinin eriştiği başarı çizgisini yakalayamadığı Mevlid’in her düzeydeki halk kitlesi tarafından anlaşılabilir olmasını sağlamaktır. Bu amaç doğrultusunda orijinal metin ile “dil içi” manzum çevirisi karşılıklı olarak verilmiş, eserin daha net olarak anlaşılması sağlanmaya çalışılmıştır.
Bilal Kemikli’den tavsiyeler
Bu sayımızda “Sen Sen Ol Sevgili Kızım”, “Ramazan Güzellemeleri”, “Karantina Günlüğü”, “Oğul, Sen Sen Ol”, “Memleket Yazıları”, “Süleyman Çelebi ve Mevlid”, “Erzurumlu Bilge İmam Muhammed Lütfî Efendi”, “Pîr Sultan”, “Dost İlinden Gelen Ses”, “Şiir ve Hikmet”, “Şiir ve İrfan”, “İnsan, Deniz ve Hayat”, “Alvarlı Muhammed Lütfî Divanı”, “Mihenk”, “Müfîd u Muhtasar”, “Ulu Cami’nin Bilge İmamı Süleyman Çelebi”, “Ateş-i Aşk”, “Kıyıya Vuran Deniz”, “Arif Hikmet Beyefendi”, “Şehir, Hayat ve Derviş”, “Kapı”, “Sûfi, Aşk ve Ölüm”, “Suah-ı Gaybi”, “Mevlana’nın Kalbine Açılan Kapı” ve “Yunus Emre” kitaplarının yazarı Prof. Dr. Bilal Kemikli’ye “Süleyman Çelebi ve Mevlid temalı hangi kitapları okuyalım?” diye sordum. İşte aldığım cevaplar:
Bir Şâheseri Yeniden Okumak / Kolektif / Esenler Belediyesi
Vesîletü’n-necât, Ulu Cami’nin “bilge” imamı Süleyman Çelebi’nin altı yüzyıl evvel kaleme aldığı bir şâheserdir. Bu şâheser, yazıldığı günden bugüne sevinçli ve hüzünlü günlerimizde bizi derleyip toparlayan bir iksir olmuştur. Bu metin, bazı kavramları Türkçeleştirdiği yahut kullanımını yaygınlaştırdığı gibi, bestelenerek ihyâ gecelerine mescitlerde okunmuş, böylece “Türkçeyi mabede sokmuştur.” Bu bakımdan o, Türkçeyi hakikat dili haline getiren Pîr-i Türkistan Ahmed Yesevî’nin hikmetleri ve onun izinde giden Yunus Emre’nin ilahileri gibi sade ve samimi bir söyleyişle Türkçe din dilini yenilemiştir. Uzun ve yorucu bir çalışma takviminin bir neticesi olarak ortaya konan bu eser, yeni çalışmaların öncüsü olacaktır.
Türk edebiyatının ilk ve en muhteşem Mevlid’ini yazan Süleyman Çelebi, asırlardır Peygambere muhabbetini arzetmek isteyen mümin gönüllere tercüman olmaktadır.
Mevlid & Süleyman Çelebi / Necla Pekolcay / Sufi Kitap Yayınları
“Ger Muhammed Olmasa idi ayan / Olmayacaktı zemin ü asuman” diyerek kainatın hürmetine var kılındığı Peygamber Efendimiz için Türk edebiyatının ilk ve en muhteşem Mevlid’ini yazan Süleyman Çelebi, asırlardır Peygambere muhabbetini arzetmek isteyen mümin gönüllere tercüman olmaktadır. Dünya edebiyatında emsaline az rastlanacak bir aşk ve muhabbetle Kainatın Sevgilisinin doğumu, mucizeleri, miracı, hicreti, daveti, vefatı vs.nin anlatıldığı mısralar, aynı zamanda kıymetli bir siyer-i nebi hükmündedir. Elinizdeki Mevlid metni, bu sahada ilk ve en derli toplu araştırmayı yapan A. Neclâ Pekolcay Hanımefendi tarafından kütüphanelerde bulunan bütün Mevlid metinleri tetkik edilerek hazırlanmıştır.
Mevlid Külliyatı 1-2-3 / Süleyman Çelebi / Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları
Müslümanlar tarih boyunca, Hz. Peygambere duyulan muhabbetin bir neticesi olarak çeşitli türlerde eserler kaleme almışlardır. Türk edebiyatında ise Süleyman Çelebi’nin açtığı çığır neticesinde gelişen bu tür ile Türk halkının peygamber sevgisi, dil ve estetik imkânlarla dile getirilmiş ve peygamber sevgisi geniş kitlelere ulaştırılmıştır. Eser halk arasında çok beğenilmiş ve sevilerek okunmuştur. Mevlid’in Latin harfleriyle çeşitli yayımları yapılmış olmakla birlikte bunların çoğu güvenilir değildir. Titizlikle hazırlanan bu çalışmada Süleyman Çelebinin Vesîletü’n-Necât adlı eseri ile çeşitli dillere tercümesini ve başkaca isimler tarafından kaleme alınmış diğer mevlidleri bulabilirsiniz.
Mevlid-i Şerif / Uğur Derman & Mehmet Akkuş / Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları
Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât isimli manzum eseri… Prof. Dr. Uğur Derman ile Prof. Dr. Mehmet Akkuş tarafından yayına hazırlanan Reisü’l-hattatin Hacı Kamil Akdik’in benzersiz ve Bahaddin Tokatlıoğlu’nun mükemmel tezhibiyle yayımlanan bir edebiyat şaheseri. Enfes bir nüsha, tıpkıbasım. Prestij bir eser. Eser, yazıldığı dönemden itibaren Osmanlı coğrafyasının hemen her yerinde özellikle Hz. Peygamber’in doğum günlerinde okunmuş, bestelenmiş, çeşitli dillere çevrilmiş ve nazîreleri yazılmıştır. Ayrıca başta Balkanlar olmak üzere çeşitli İslâm ülkelerinde bir ibadet anlayışı içinde mübarek gün ve geceler yanında doğum, ölüm, sünnet, evlenme, askere gönderme gibi pek çok vesile ile okutulmaktadır.
