Edebiyatta 2024 yılı nasıl geçti?

Güncel ALMANAK

2024 yılını geride bırakırken, yıl boyu dikkatimizi çeken edebiyat olaylarını sizler için derledik. Dikkatimizi çeken bu olaylar ekseninde senenin edebiyat olaylarına bir bakış sunduk. Okurlar ve takipçiler için değerli olan bu edebiyat olaylarına, gelin birlikte göz atalım. 

 

Bir yılı daha geride bıraktık. Metropol şehirlerde daha yoğun olmakla birilikte Türkiye’nin kültür hayatı bir hayli canlı. Etkinlikler arasında koşturup duruyoruz. Bunun için devletten kamu kurumlarına kadar uzanan bir özveri var. Şu an yazdığımız gazetede bir kamu kurumuna ait. Kültür Bakanlığı’nın da İstanbul başta olmak üzere birçok şehirde yaptığı Kültür Yolu Festivali var. Tüm bunları düşündüğümüzde, mirasımız olan gençlerle bağımızı daha da güçlendiren bu etkinliklerin artarak devam etmesi tek temenimiz. Bu yıl sonu için ben de Türk ve Dünya edebiyatında öne çıkanlara yakından bakmak istedim. Bu derleminin dikkat çeken başlığı, Fransa’nın en büyük edebiyat ödülünün bir Cezayirliye verilmiş olması. Fransa’nın Afrika’da sömürge bir devlet olarak geçmişten günümüze varlık gösterdiğini varsayarsak, bu ödülün bir Cezayirliye verilmiş olması ayrı bir önem taşıyor. 

Fransa'nın en büyük edebiyat ödülü Cezayir asıllı yazara verildi 

Kamel Daoud, Cezayir'de 1992-2002 yılları arasındaki 'kara on yıl'ı ele aldığı için yasaklanan “Houris” adlı romanıyla Goncourt Ödülü'nü kazanan ilk Cezayir kökenli yazar oldu. Fransa'nın en prestijli edebiyat ödülü olan Prix Goncourt, Cezayir'in "kara on yılı" (1992-2002) boyunca yaşanan katliamları kurgusal bir dille anlatan “Houris” adlı romanıyla Fransız-Cezayirli yazar Kamel Daoud'a verildi. Roman, 31 Aralık 1999'da katliamdan sağ kurtulan bir kişinin bakış açısını sunuyor. Ancak kitap, Cezayir'de yasaklanmış durumda; zira iç savaş dönemini anımsatan her türlü eser ülkede yasaklandı. “Houris”, Barış ve Ulusal Uzlaşma Şartı'nın, Cezayir ordusu ile İslamcı gruplar arasında 1992-2002 yılları arasında yaşanan iç savaşın neden olduğu "ulusal trajedinin yaralarını" anımsatmasını yasaklayan maddesine aykırı düşmekte. Kitabın yayıncısı Gallimard, 6-16 Kasım tarihlerinde düzenlenecek Cezayir Uluslararası Kitap Fuarı'na katılmaması gerektiğini açıkladı. 

Nuri Pakdil'in külliyatı Ketebe Yayınları tarafından yeniden yayımlandı 

Mütefekkir, şair ve yazar Nuri Pakdil'in tüm eserleri, Ketebe Yayınları tarafından okurlarla buluştu. Rami Kütüphanesi'nde düzenlenen programa konuk olan 64. Hükümet Kültür ve Turizm Bakanı ve AK Parti MKYK Üyesi Mahir Ünal, Nuri Pakdil'i anlamaya çalışmanın "eylem" üzerine düşünmek olduğunu belirterek, usta yazarın hayatında bilgi ve eylemi birleştiren kıymetli bir insan olduğunu söyledi. İtalyan Türkolog şair ve yazar Anna Masala'nın Nuri Pakdil için ifade ettiği, "Sizi insanlar 2000'li yıllardan sonra anlayacak." sözüne dikkati çeken Ketebe Yayınları Genel Yayın Yönetmeni Furkan Çalışkan ise bu durumun temel nedeninin, insanların Nuri Pakdil'i anlamaya daha fazla ihtiyaç duymalarıyla ilgili olduğunun altını çizdi.

Japonya'nın en prestijli edebiyat ödülünü kazanan romancı ChatGPT kullandığını açıkladı 

33 yaşındaki yazar, ödül töreninde "bu kitabı yazmak için yapay zekanın tüm potansiyelini kullandığını" açıkladı. Japonya'nın en prestijli edebiyat ödülünü kazanan Rie Kudan, yeni kitabını yazarken yapay zekadan faydalandığını açıkladı. Son romanı "Tokyo-to Dojo-to" ile Akutagawa jürisini hayran bırakan ve kitabı hakkında "o kadar mükemmel ki hata bulmak zor" yorumları alan 33 yaşındaki yazar, ödül töreninde "bu kitabı yazmak için yapay zekanın tüm potansiyelini kullandığını" açıkladı. Rie Kudan "Kitabın yaklaşık yüzde 5'inin yapay zeka tarafından üretilen cümlelerden oluştuğunu" ifade etti. Yazar, yapay zeka ile sık sık sohbet etmenin kendisine "başka kimseyle konuşamayacağı" en mahrem düşüncelerini açmasına izin verdiğini itiraf etti ve ChatGPT'nin yanıtlarının bazen romandaki diyaloglara ilham verdiğini belirtti. 

“Yüzyıllık Yalnızlık” romanı dizi oldu 

Netflix, Gabriel Garcia Marquez’in “Yüzyıllık Yalnızlık” romanından uyarlanan dizinin tanıtım videosunu paylaştı. Dizinin bu yıl içinde yayınlanacağı açıklandı. Netflix, Gabriel Garcia Marquez’in “Yüzyıllık Yalnızlık” romanından uyarladığı dizinin ilk kısmı yayınlandı. Netflix'ten yapılan açıklamada, "Bu tanıtım videosunda Aureliano Babilonia'yı Melquiades'in efsanevi günlüğünden kesitler okurken dinliyor ve Albay Aureliano Buendia'nın idam mangasının önünde babasının onu buzu keşfetmeye götürdüğü o öğleden sonrayı hatırladığı ana tanık olmak için Macondo'ya gidiyoruz." ifadeleri kullanıldı. Netflix'in açıklaması, "Ardından Jose Arcadio Buendia ve Ursula Iguaran'ın soylarının üzerindeki lanetten kaçarak mutluluğu aramak için çıktıkları yolculuğun nefes kesici sahneleri geliyor." şeklinde devam etti.  

İlk baskı Harry Potter kitabı 53 bin euroya satıldı 

J.K. Rowling'in bazı hataları da içeren serinin ilk kitabı ile James Bond casus serisinin ilk romanı olan ve üzerinde yazar Ian Fleming'in bir yazısının bulunduğu "Casino Royale"in bir kopyasıyla birlikte satıldı. Nadir bulunan ilk baskı Harry Potter kitabı açık arttırmada yaklaşık 53 bin euroya satıldı. "Harry Potter ve Felsefe Taşı" adlı roman, Edinburgh'daki Lyon and Turnbull müzayede evinde açık artırmaya çıkarıldı. 1997 yılında basılan ilk 500 nüshadan biri olan J. K. Rowling'in kitabının bu baskısı; popülerliğine ilişkin belirsizlik nedeniyle yayıncılar tarafından az sayıda üretilmişti. Bazı benzersiz hatalar nedeniyle kitabın 40 bin ila 60 bin sterlin arasında satılacağı tahmin ediliyordu. Sonunda 45 bin 201 sterline (53 bin 500 euro) satılan kitabın alt kapağında 'Philosopher's' yazım hatası bulunuyor. Ayrıca 53'üncü sayfada ekipman listesinde '1 wand' iki kez yazılmıştır.

Rekor sayıda kadın yazar 2024 Booker Ödülü kısa listesine girdi 

Bu yılki Booker Ödülü kısa listesinde, ödülün 55 yıllık tarihinde kısa listeye giren en fazla sayıda kadın yazarın yanı sıra kısa listeye giren ilk Hollandalı yazar da yer alıyor. 2024 Booker Ödülü'nün kısa listesi pazartesi akşamı açıklanırken, ödülün 55 yıllık tarihinde en fazla kadın yazarın yer aldığı liste oldu. Dünyanın herhangi bir yerindeki yazarlar tarafından İngilizce yazılmış ve İngiltere veya İrlanda'da yayınlanmış kurgu eserlere açık olan prestijli edebiyat ödülünün kısa listesinde beş kadın ve bir erkek yer aldı. Bu yılki listede ayrıca, 10 yıl aradan sonra ilk Avustralyalı yazarın yanı sıra kısa listeye kalan ilk Hollandalı yazar da bulunuyor. Altı kişilik listenin geri kalanını İngiliz, Kanadalı ve Amerikalı yazarlar oluşturuyor. 

Binden fazla yazar İsrailli yayıncılara karşı kitlesel boykot başlattı 

Aralarında Nobel ve Pulitzer Ödülü sahiplerinin de bulunduğu yazarlar, İsrail yayıncılık sektörüne karşı tarihin en büyük kültürel boykotuna katıldılar. 1.000'den fazla yazar, Filistin halkına uygulanan baskıya karşı bir bildiri olarak İsrailli yayıncılar aleyhinde kitlesel boykot başlattı. 28 Ekim'de yayınlanan mektupta, yayıncılık sektörünün "21. yüzyılın en derin ahlaki, siyasi ve kültürel kriziyle" karşı karşıya olduğu belirtildi. Filistin Edebiyat Festivali'nin yanı sıra Books Against Genocide ve Fossil Free Books gibi diğer kampanya grupları tarafından düzenlenen mektupta Gazze'deki durum ayrıntılarıyla anlatılıyor. Fossil Free Books, savaş ve iklim değişikliği gibi nedenlerle bağlantılı şirketlere fon sağlayan çok sayıda edebiyat festivalinin boykot edilmesini talep eden bir grup. 

İngiliz yazar Samantha Harvey 'Orbital' kitabı ile Booker Ödülü'nü kazandı 

Jüri üyeleri, Harvey'in 'Orbital'ini, dünyayı 'tuhaf ve yeni hissettiren kristalize bir üsluba sahip mucizevi bir roman' olarak nitelendirdi. İngiliz yazar Samantha Harvey, Dünya yörüngesinde dönen altı uluslararası astronotu konu alan kısa ama etkileyici romanı Orbital ile Booker Kurgu Ödülü'nü kazandı. Harvey, COVID-19 karantinaları sırasında yazmaya başladığı ve “uzay pastoralleri” olarak tanımladığı bu romanıyla 50.000 sterlin (60.000 euro) değerindeki ödüle layık görüldü.Roman, 24 saat içinde 16 gün doğumu ve 16 gün batımı yaşayan, birbirine mahkum olmuş astronotların, Dünya’nın sürekli değişen manzarası karşısında büyülenmesini anlatıyor. Harvey, kitabını astronotların anılarını okuyarak ve uzay istasyonunun canlı kamerasını izleyerek hazırladı. Yazar, “Uzaydan Dünya’ya bakmak, bir çocuğun aynaya bakıp kendisini ilk kez fark etmesi gibi," diyor. "Dünya’ya yaptıklarımız, aslında kendimize yaptıklarımız." 

2024 Attila İlhan Edebiyat Ödülleri verildi 

Attila İlhan Bilim, Sanat ve Kültür Vakfının, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlarının desteğiyle bu yıl 9. kez düzenlediği 2024 Attila İlhan Edebiyat Ödülleri sahiplerini buldu. Ödül töreni, TÜYAP Fuarcılık Grubu tarafından, Türkiye Yayıncılar Birliği işbirliğiyle düzenlenen 41. Uluslararası İstanbul Kitap Fuarı kapsamında TÜYAP Fuar ve Kongre Merkezi'nde yapıldı. Vakfın Yönetim Kurulu Üyesi Lal İlhan, programın açılışında, vakfın kuruluşuna ve ödüllere ilişkin bilgi verdi. "Attila İlhan Edebiyat Ödülleri" Seçici Kurullar Onursal Başkanı Doğan Hızlan, bu yılki roman ödülünün "Kimsenin Ölmediği Bir Cinayet Öyküsü" isimli romanıyla yazar Ali İpek'e verileceğini belirtti. Ödüllerin Seçici Kurul Başkanı Metin Celal de bu yılki şiir ödülünün, "Tekliler" isimli kitabı ile Onur Sakarya'ya verildiğini belirtti. Prof. Dr. Yakup Çelik'in açıkladığı "2024 Attila İlhan İlk Roman Vakıf Özel Teşvik Ödülü" ise "Güzel Seferlerin Süvarisi" romanıyla yazar Özgür Mutlu'ya takdim edildi. Bu yıl ödüllere, şiir dalında 48, roman dalında ise 82 eserle başvuru yapıldı. 

Nobel Edebiyat Ödülü, Güney Koreli yazar Han Kang'a verildi 

İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, 2024 Nobel Edebiyat Ödülü'nün Güney Koreli yazar Han Kang'a verildiğini açıkladı. Akademi, yazarın, "tarihsel travmalara değinen, insan yaşamının kırılganlığını ortaya koyan, şiirsel yanı yoğun nesirlerinin” ödüllendirildiğini açıkladı. Yazarın en bilinen kitabı Türkçe’ye de çevrilen Vejetaryen’di. Kang bu kitapta, bir kadının ruh sağlığının aşama aşama bozulmasını kaleme aldı. Kitap, ana karakter Yeong-hye'nin et yememesi üzerinden gelen birbirinden çok farklı tepkiler üzerinden şekilleniyor. Karakter otoriter babası ve eşi tarafından psikolojik şiddete maruz bırakılıyor. 

 

Esenler, Edebiyat Durağı ile edebiyata doyuyor 

Esenler Belediyesi, edebiyat dünyasından pek çok ismi “Edebiyat Durağı” adlı söyleşi ile Esenlerliler ile  buluşturuyor. Ali Emre, Mustafa Ruhi Şirin, Ercan Yılmaz, Ali Ayçil, Mehmet Nuri Yardım, Prof. Dr. Durali Yılmaz, Cihan Aktaş, Ali Ural, Turgay Anar gibi isimlerin yer aldığı program aylık olarak yapılıyor. Geçtiğimiz ayki konuklar arasında Gülten Dayıoğlu da yer aldı. Mehmet Nuri Yardım’ın moderatörlüğünde Dr. Kadir Topbaş Kültür Sanat Merkezi’nde gerçekleşen etkinlikte; çocuklar için yazdığı romanlar, hikayeler ve masallar ile “Çocuk Edebiyatı” dalında Türkiye’nin en çok okunan ve sevilen yazarı olan Gülten Dayıoğlu, Edebiyat Durağı programında hayatını, edebiyat dünyasına girişini ve çocuk edebiyatına yönelişini hatıralar eşliğinde anlattı. 

Cihan Aktaş'ın edebiyattaki 40. yılı kutlandı

Yazar Cihan Aktaş’ın edebiyat hayatındaki 40. yılı okurları ve sevenleriyle birlikte kutlandı. Taksim Camii Kültür Sanat Merkezi’nde gerçekleştirilen etkinlikte, İz Yayıncılık’tan çıkan “Yazarlığının Kırkıncı Yılında Cihan Aktaş’a Kırk Çiçek” kitabının tanıtımı yapıldı. Usta yazara sürpriz olarak hazırlanan ve Aktaş ile ilgili 40 yazının yer aldığı kitabın editörlüğünü Abdullah Harmancı ile Ayşe Olgun üstlendi. Etkinliğe katılan yazar dostları, Aktaş’ın zor zamanlardaki duruşundan, disiplininden, örnek olmasından ve kendinden sonrakilere açtığı yoldan bahsetti. Cihan Aktaş, kitaptan habersiz olduğunu dile getirerek duygularını şöyle ifade etti: “Gençlik yıllarımda bir edebi kamu arayışı içinde Cağaloğlu’nda dolaşırdım. O günlere gitti aklım. 1980 olabilir. Ağabeyim Ümit Aktaş’a, hayatın akışı içinde kaybolmak istemiyorum, demiştim, onu hatırladım. Bu kırk yıl içinde bir öğrenci hissiyatından hiç uzaklaşmadım. Yazma sebepleri her zaman vardır ama ben o sebeplere sıkı sıkı tutundum, onların hakkını vermeye çalıştım. Kim için yazıyorum, ne için, kelimelerime her şeye rağmen hâlâ sadık mıyım? 40. yıl beni benzeri sorularla bir muhasebeye de sürükledi. Programı hazırlayan İz Yayıncılık’a, bu güzel günde beni yalnız bırakmayan dostlarıma şükranlarımı sunuyorum.”

4.Esenler Öykü Günleri İstanbul Öyküleri temasıyla yapıldı

Esenler Belediyesi, "İstanbul Öyküleri" temasıyla bu yıl 4'üncü kez "Esenler Öykü Günleri"ne ev sahipliği yaptı. 25-27 Ocak tarihleri arasında Dr. Kadir Topbaş Kültür Sanat Merkezi'nde gerçekleşen programın onur konuğu ise Türk edebiyatının usta isimlerinden senarist-yazar Selim İleri oldu. 3 gün boyunca devam eden programın açılış oturumu, İleri'nin katılımıyla gerçekleşti. "Selim İleri Öykücülüğü" başlığıyla gerçekleşen oturumun moderatörlüğünü yazar Funda Özsoy Erdoğan üstlendi. Oturumda "Selim İleri Öykülerinde Yalnızlık ve Dostluk Teması" başlığıyla yazar Hatice Bildirici ve "Selim İleri Öyküsünde Dil İşçiliği" başlığında ise yazar Fatih Baha Aydın edebiyatseverlerle bir araya geldi. 4. Esenler Öykü Günleri'nde ayrıca "Sevmek Zamanı" film gösterimi ile "Senin Annen Bir Melekti Yavrum" adlı tiyatro gösterimi yapıldı. Öykü Günleri'nde ayrıca, yazar Alim Kahraman'ın moderatörlüğünde "İstanbul'un Öykücüleri" oturumunda yazar Mukadder Gemici, "Burgazada'dan Görünen İstanbul" ve yazar Zeynep Zengin "İstanbul'un Dil İşçisi Refik Halid Karay" başlığını ele alındı. Progamnın son gününde ise "Filistin Öyküsü" başlıklı oturum gerçekleşti. Yazar Kürşat Çelik'in moderatörlüğünde düzenlenen oturumda yazar Osman Koca "Filistin Öyküsü", yazar Peren Birsaygılı Mut ise "Gessan Kenefani Öykücülüğü" başlığıyla konuşma yaptılar.