Litros Sanat
Türkiye'nin Dijital Kültür Sanat Gazetesi
Bosna Hersek’te yaşanan savaşın izlerini daha ayrıntılı şekilde görebileceğiniz müzeler mevcut. Umut Tüneli, İnsanlığa Karşı İşlenen Suçlar ve Soykırım Müzesi, Galerija 11/07/95 ve The War Childhood Museum…
Tarihin gördüğü en acımasız saldırılardan ve kuşatmalardan birini yaşayan şehir Saraybosna. 2 Nisan 1992’den 29 Şubat 1996’ya kadar tam 1425 gün boyunca Sırp askeri güçlerince kuşatma altında tutulan şehir, aynı zamanda modern savaş tarihinin en uzun kuşatmasına da sahne olmuş. Dile kolay, yaklaşık dört yıl boyunca bombaların ve keskin nişancıların tehdidi altında yaşayan 350 binden fazla insan, ki bu nüfusa yalnızca Müslümanlar değil, şehirde yaşayan Hırvat, Sırp ve diğer etnik kimliklere ait kişiler de dahil.
Kuşatmanın bitiminin üzerinden 26 yıl geçtikten sonra bile bugün şehrin hafızasında savaşa, kuşatmaya ve soykırıma dair izler canlılığını koruyor. Kimi zaman bir binanın cephesine çizilen Srebrenica çiçeğine, hemen yanındaki binanın duvarında hâlâ onarılmamış keskin nişancı mermilerinin izine rastlayabiliyorsunuz. Birkaç adım sonra yerde yolun veya kaldırımın ortasında kırmızı ile boyanmış bir alana rastlıyor, bunun kuşatma sırasında o noktaya düşen bir bombanın izi olduğunu ve bugün Saraybosna Gülü olarak adlandırıldığını öğreniyorsunuz. Şehir gerek tarihi yapılarıyla, gerek yakın tarihe ait bu izlerle bir açık hava müzesini andırıyor. Bununla birlikte Bosna Hersek’te yaşanan savaşın izlerini daha ayrıntılı şekilde görebileceğiniz müzeler de mevcut. Umut Tüneli, İnsanlığa Karşı İşlenen Suçlar ve Soykırım Müzesi, Galerija 11/07/95 ve The War Childhood Museum benim Saraybosna’da rastladığım ve şehrin yakın tarihine dair en çarpıcı izleri gördüğüm yerler oldu.
Dışarıya açılan nefes: Umut Tüneli
Kuşatma boyunca Saraybosna’nın temel ihtiyaç maddelerine ulaşımı, Saraybosna Uluslararası Havalimanı’nın altında kazılan 800 metrelik Umut Tüneli sayesinde sağlanmış. Genişliği 100, yüksekliği 160 santimetre olan bu dar tünelin başladığı noktada bulunan Kolar ailesine ait ev ve çevresi bugün müzeye dönüştürülmüş durumda. Saraybosna’nın dört yıl boyunca dış dünyayla tek bağlantısı olan bu tünelin, bugün yaklaşık 25 metrelik kısmında yürümek mümkün. Tünelden çıktığınızda ise kuşatma dönemine ait fotoğrafların olduğu bir sergi sizi karşılıyor. Ayrıca kuşatma günlerine ait görüntülerden oluşan bir video da aynı alanda izleyiciler için yayınlanıyor.
Suçlar ve soykırım müzesi
Şehir merkezine geldiğinizde birbirine çok yakın iki müzeden ilki, İnsanlığa Karşı İşlenen Suçlar ve Soykırım Müzesi. Müzede Saraybosna’daki kuşatmaya ve Bosna Hersek’teki savaşa ait fotoğraflar, belgeler ve hatıralar yer alıyor. Kimi zaman insanın bakmakta bile zorlanacağı acı görüntülerin yer aldığı bu müzede, 1992-1995 arasında ülkede yaşananların bir savaştan öte, bir soykırım olduğunu fark etmek zor değil. Yok edilen aileler, bombalanan pazar ve fırın gibi sivil alanlar, toplu mezarlarda bulunan kişisel eşyalar, bu müzede karşılaşacağınız fotoğraf karelerinden, belgelerden ve nesnelerden bazıları.
Açılan ilk müze
Gallerija 11/07/95 başka bir şehirde, Srebrenica’da 11 Temmuz 1995’te katledilen 8372 kişiyi anmak için Bosna Hersek’te açılan ilk müze. 2012 yılından beri faaliyet gösteren müzede yer alan daimi sergide, katliamdan sonra çekilmiş fotoğraflar ve videolar, haritalar, katledilen insanlara dair bilgiler ve buradaki soykırımdan kurtulan insanların anıları yer alıyor. Ayrıca sanatçıların soykırıma dikkat çekmek amacıyla hazırladıkları görsel eserler de bu müzede. Müzenin bir bölümü de geçici sergilere ayrılmış durumda. 2016’dan beri ziyarete açık olan güncel sergide, 1993 yılına ait Saraybosna kartpostalları sergileniyor.Yılın Müzesi Ödülü: War Childhood
2018 yılında Avrupa Konseyi Yılın Müzesi ödülünü kazanan War Childhood Museum, Bosna Savaşı’nı yaşayan çocukların deneyimlerini yaşatan bir müze olarak kurgulanmış. Kendisi de bir “savaş çocuğu” olan müzenin kurucusu Jasminko Halilovic, 2010 yılında, çocukluğu savaş dönemine denk gelen kişilere ulaşıp, o döneme ait belgeleri ve nesneleri toplayıp sergilemek ve kitaplaştırmak amacıyla bir proje başlattı. 2013 yılında yayımlanan bu kitaptan sonra, bağışçıların destekleriyle oluşturulan koleksiyon önce 2016 yılında Bosna Hersek Tarihi Müzesi’nde sergilendi ve 2017’de şu anda bulunduğu binaya taşındı. Müzede her bir kişisel eşyanın yanında, onu bağışlayan kişinin o eşya ile olan hatırasını da okumak mümkün.
Gallery 11/ 07 / 95
Gallery 11/07/95’teki bir yetkiliden müze hakkında bilgiler aldık. Yetkili şunları söylüyor:
“1995 yılının temmuz ayında Srebrenica soykırımında sistematik biçimde öldürülen 8372 kişinin anısını yaşatmaya adanan ilk anıt galeridir.
Galerinin konsepti müze-galeri birlikteliğinden oluşuyor. İlk bölümde 1992 ile 1995 arasında Bosna Hersek’te meydana gelen savaş sırasında ve sonrasında Srebrenica’da yaşananları çeşitli sanat ve belgesel formlarında anlatan kalıcı multimedya sergisi bulunuyor.
Tarik Samarah’ın fotoğrafları, Srebrenica soykırımı sonrasına dair hem foto-belge, hem de sanat temsilidir. Bu fotoğraflara, onların bağlamını ve açıklamalarını sunan ve Türkçe dahil on iki dili destekleyen sesli rehberler eşlik ediyor. Orada belgesel film projeksiyonları, hayatta kalanların tanıklıkları ve iyi araştırılıp belgelenen bu savaş suçu ile ilgili bilgiler içeren interaktif programlar var.
İkinci bölümde, dünyanın başka yerlerinde geçmişte veya bugün yaşanan insan hakları ihlalleri hakkında farkındalığı artırdığımız geçici sergilerin olduğu bir alan bulunuyor. Bizim niyetimiz; ırkı, milliyeti veya dini fark etmeksizin her zaman mağdurların tarafında olmaktır.
Ziyaretçilerimiz Srebrenica’da neler olduğunu öğrenebilirler fakat bu aynı zamanda onlar için güçlü bir duygusal deneyimdir ve galeriden bu korkunç geçmişin bir tanığı olarak ayrılırlar.”
Yorum Yaz