2022 yılı uzun vadede adından söz ettirecek etkinlikler, eserler ve ödüllerle geçen bir sene oldu. Kültür hayatında yaşanan pek çok hadise edebiyatseverlerin gündemine giren haber değeri yüksek yenilikleri sizler için derledik.
Pandemiden sonra değişen okur tercihleri herkesi kağıt, dijital ve matbu tartışmalarına sokarken biten pandemi yasaklarıyla gelen hareketlilik bu sene okurları daha farklı heyecanlandırdı. Kültürel etkinlikler hızla devam etti, pandemide kapanan fuarlar tekrar açıldı. Mahfillerde bir hareketlilik baş gösterdi. Bu sene Sirkeci’de 11. Dergi Fuarı için ciddi emek verildi, fuarda birçok etkinlik, konuşma, panel gerçekleşti ve fuarda uluslararası dergiler gözüktü. Zeytinburnu Kültür Merkezi’nde gerçekleşen Sezai Karakoç Sempozyumu içerik ve konuşmacılarla birlikte dikkate değer bir program olarak seneye damgasını vurdu. Hatıralar’ın yayınlanmasından, Eliot şiir çevirilerine kadar dikkatle izlediğimiz bir seneydi. Geçen sene Nobel Edebiyat Ödülü’ne layık görülen Zanzibarlı edebiyatçı Abdulrazak Gurnah okuyucularda bir meraka sebep olmuşken bu sene Nobel Edebiyat ödülüne değer görülen Fransız yazar Annie Ernaux edebiyatseverler tarafından ortak bir sevinç ve karşılamaya sebep olmadı. 2022’de edebiyat ödülleri dikkate değer isimleri bulurken yayıncılık ve yeni eserle hareketlenen Türk Edebiyatının olumlu anlamda mesafe almaya devam ettiği bir sene oldu.
Bir dünyanın “Hatıralar”ı
Türkçenin üzerinde hakkı olan, Türk şiirinin güçlü cephesi Sezai Karakoç’u 2021 yılının Kasım ayında kaybetmiştik. Karakoç’un düşünce durakları, düşünce karakteri, öngörüleri, üzerinde durmak gerekirse öne çıkan başlıklar ciddi bir alaka gerektiriyor. Büyük mütefekkirin verdiği ilham; Türkiye’de yazan, düşünen, okuyan birçok kuşağı etki altında bıraktığı göz önüne alınarak bakıldığında daha fazla önem kazanıyor. Bu anlamda Diriliş yayınları Sezai Karakoç’un Hatıralar’ını yayın hayatına kazandırarak Türk düşünce dünyasının izlerini takip eden okurun karşısına titiz bir çalışma çıkarmış oldu. Hatıralar daha önce Diriliş dergisinde 27 Temmuz 1988-5 Şubat 1992 tarihleri arasında yayımlanmıştı. İlerleyen yıllarda gerçekleşecek yeni baskıların içeriğine; derginin künyeleri, indeks eklenir ve gerektiği yerlerde dipnotlarla açıklama gelirse kalıcı bir tanıklık korunmaya alınmış olur.
Bir yazar ve kültür işçisi N. Ahmet Özalp’ı kaybettik
Ahmet Özalp; öğretmenlik, yayıncılık, gazetecilik ve ansiklopedi yazarı olarak birçok alanda çalışmalar yaptı kültür hayatının görünmeyen iz sürücülerindendi. Türkülerden Seçmeler, Türk Manilerinden Seçmeler, Türk Ninnilerinden Seçmeler ve Refik Halit Karay’ın eserlerinde sansür konusunu ele alan Okları Kırılmış Kirpi’nin bulunduğu birçok eseri edebiyat dünyasına kazandırdı. Bir süredir kanser tedavisi gören yazar N. Ahmet Özalp 2022’de, 69 yaşında, hayatını kaybetti. Osmanlı dönemi kültür, edebiyat ve fikir eserlerinin bugüne kazandırılmasında önemli katkıları olan Özalp, Said Halim Paşa, Filibeli Ahmed Hilmi, İzmirli İsmail Hakkı ve Şemseddin Sami gibi pek çok kıymetli fikir ve ilim adamlarının eserlerini yeniden yayınlama konusunda ciddi çalışmalar yapmıştı. Eser neşirlerinin yanı sıra araştırma ve inceleme alanındaki çalışmalarıyla da kültür ve edebiyat dünyasına önemli katkılarda bulunduğundan 2017’de Necip Fazıl Fikir-Araştırma ödülüne değer görülmüştü.
Çevrim içi yayınlarda zenginleşmeye yeni bir yön “Sine Qua Non”
İnternetin hız kazanmadan devam eden yaygınlığı yaygınlık kültür dünyamıza da sirayet etmiş durumda. Üstelik online yayıncılık dünyasındaki bu ilerleme nitelikli işlere doğru evirildi. Sine Qua Non; felsefe edebiyat ve sosyal bilimler olarak nitelikli analiz ve yazıların yer aldığı bir online platform olarak bu sene hizmete başladı. Genel yayın yönetmenliğini Hakan Arslanbenzer’in yaptığı Sine Qua Non başta Murat Küçükçiftçi olmak üzere pek çok yazar ve şairin yazılarının olduğu bir eleştiri sitesi.
“Hızla Akan Mızrak” ile Zarifoğlu yeniden
Cahit Zarifoğlu’nun bütün şiirlerinin toplandığı Hızla Akan Mızrak Ketebe Yayınları’ndan çıktı. Toplu şiirlerde İşaret Çocukları, Yedi Güzel Adam, Menziller, Korku ve Yakarış kitaplarının yanı sıra Kitaplara Girmeyen Şiirler diye bir bölüm de eklendi. Edebiyat dünyası için sürpriz gelişme ise şairin daha önce sadece dergilerde yayınlanan 8 şiirinin de ilk kez bu bölümün içinde yer alıyor olması. Haziran ayından bugüne şair Cahit Zarifoğlu külliyatını yayınlayan Ketebe yayınları bu sene şairin 9 kitabını çıkarmıştı. Ali Oturaklı editörlüğünde külliyat, Zarifoğlu’nun anlam dünyasına ve şiirinin geçirdiği evrelere bütünsel açıdan bakmak için önemli bir durak.
Mavera’nın kurucusu Rasim Özdenören vefat etti
Son yıllarda edebiyat dünyasında yeri doldurulamaz ciddi kayıplar yaşanmaya devam ediyor. Bu sene herkesi üzen haber Rasim Özdenören vefatıyla geldi. İlk hikâyesi, Akarsu Varlık dergisinde 1957’de çıkan Özdenören, Sezai Karakoç ile 1962’de tanışmıştı. 1969’da Nuri Pakdil, Mehmet Akif İnan, Erdem Bayazıt ve Alaeddin Özdenören ile Edebiyat dergisinin kurucuları arasında yer alarak edebiyat dünyasının önemli mahfillerinde yer aldı. Cahit Zarifoğlu, Mehmet Akif İnan, Erdem Bayazıt ve Alaeddin Özdenören ile 1976’nın sonunda Mavera dergisini kuran yazarın, hikâye ve yazıları birçok dergide yayınlanmıştı. Yazardan geriye hayli ödül ve eser edebiyatseverler için kaldı. Yazarın başlıca kitapların şöyle: Müslümanca Düşünme Üzerine Denemeler, Kafa Karıştıran Kelimeler, Müslümanca Yaşamak, Yaşadığımız Günler, Yumurtayı Hangi Ucundan Kırmalı, Çarpılmışlar, Çözülme, Çok Sesli Bir Ölüm, Gül Yetiştiren Adam…
Geçmişi sanat eseri gibi işleyen Abdülhak Şinasi Hisar Yeniden
Abdülhak Şinasi Hisar’ın sağlığında basılmış 11 kitabı mevcut fakat bunun dışında gazetelerde yayımlanmış yüzlerce yazı söz konusu. Yayımlanmış eserlerinin ilk baskıları Hilmi Kitabevi tarafından daha sonra Varlık, Ötüken, Sebil ve Bağlam Yayınları tarafından yapılan Hisar kitaplarının son hak sahibi YKY idi. Fakat varislerle süren anlaşmazlıklardan dolayı kitaplar basılamıyordu. Everest Yayınları Fahim Bey ve Biz, Çamlıca’daki Eniştemiz ve Ali Nizamî Bey’in Alafrangalığı ve Şeyhliği romanlarının Everest etiketiyle yayımlandı. Yazarın bütün romanlarının yanı sıra gazete yazıları da okurla buluşacak.
Adıvar’ın yeni bir romanı bulundu
10 Mart – 26 Mayıs tarihleri arasında 12 sayı olarak Büyük Gazete adlı haftalık süreli yayında tefrika edilen İstanbul’da Bir Yabancı adını taşıyan mini roman Can yayınları tarafından Halide Edip Adıvar okuyucularını selamladı. Romanı bularak onunla tefrikada karşılaşan ve yayına hazırlayan isim Erol Gökşen. Kitabın başında Halide Edip üzerine çalışmaları ve tezi bulunan Prof. Dr. İnci Enginün’ün bir sunuş yazısı da var. Bu eserin yazarı bütünsel okumada önem arz edeceği gibi yeni bulunan romanın yazarın biyografisine de katkısı olacak.
“Necip Fazıl Ödülleri” sahiplerini buldu
Kültür sanat camiasının itibar sahibi Necip Fazıl Ödülleri’nin bu yıl dokuzuncusunu düzenliyor. Fikir sanat camiamıza özgün eserleriyle katkı sağlayan çalışmaların bu sene hangi isimlerle öne çıktığı edebiyat dünyasında dikkatle izlendi. Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın katılacağı ödül gecesine Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın destekleriyle bu sene ”Yük Kimin Omzunda?” teması uygun görülmüştü. Şiir üzerine araştırma ve inceleme yazılarıyla tanınan için şair Mehmet Can Doğan, Necip Fazıl Şiir Ödülü’nü aldı. Yazar Ayşegül Genç, son dönemlerde özellikle dikkat çeken derinlikli bir anlatım ve ikna edici bir dille Türk edebiyatına özgün katkılarından “Necip Fazıl Hikaye-Roman Ödülü”nün sahibi oldu. Birçok ödülün verildiği programda şair Can Acer ve yazar Elif Genç Necip Fazıl İlk Eserler Ödülleri’ni kazandılar. Can Acer son dönem poetik bilgi ve şiirleriyle dikkat çekiyordu.
Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülleri sahiplerini buldu
Türk kültür ve sanat hayatına önemli katkılarda bulunan özgün eserler veya hizmetler veren kişi veya kurumları, devlet adına onurlandırmak ve özendirmek sebebiyle 1995 yılından itibaren Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığınca verilen ödüller bu sene de sahiplerini buldu. 2022 yılında Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülleri’ni almaya hak kazanan isimler edebiyat dünyasında kıymetli emekleriyle tanınan şair Yavuz Bülent Bakiler oldu. Bu yıl vefa ödülüne Aşık Veysel layık görülürken müzikten sinemaya kültür dünyasında ciddi isim ve çalışmalara imza atan pek çok isim ödüle layık görüldü.
Ödüllerin sahibi Ömer Erdem oldu
Attilâ İlhan Bilim Sanat ve Kültür Vakfı’nca düzenlenen ve Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından desteklenen yedinci Attilâ İlhan Edebiyat Ödülleri’nin Doğan Hızlan’ın onursal başkanlığında toplanan seçici kurulları bu yılki ödül sahiplerini belirledi. Everest Yayınları’ndan çıkan Güneş Kalır Bir Başına isimli kitabıyla Attila İlhan Şiir Ödülü’ne şair Ömer Erdem layık görüldü. Edebiyat dünyasına uzun yıllardır katı sunan, yayıncılık alanında da çalışmalara devam eden Ömer Erdem’in 11’inci şiir kitabı “Güneş Kalır Bir Başına” için verilen ödüle “gelenekle moderni kaynaştıran bütüncül bakışı, titiz dize işçiliği, kendine özgü dili ve hayatla örtüşen canlı imgeleri göz önüne alınarak” açıklamaları yapıldı. Ayrıca “Güneş Kalır Bir Başına” kitabı bu sene Oğuz Tansel Şiir Ödülü’ne layık görüldü.
Türkçe, dünya edebiyatını nasıl karşıladı?
Latin edebiyatı ve İspanyol edebiyatında çeviriler Türk okurları tarafından ilgi gördü. İthaki yayınlarının Japon edebiyat serisi ayrıca dikkate değerdi. Bu sene çeviriler şiir adına verimliydi Ezra Pound külliyatı Ketebe’den yayına hazırlandı. Ketebe’nin Yeryüzü Şiir serisi okuyucuyu meraklandrmaya devam ediyor. Everest yayınlarının şiir hamlesinde Eliot vardı. Çorak Ülke bundan tam yüzyıl önce yayımlanmıştı. Everest yayınları yüzüncü yıla özel ciltli baskıyla Eliot şiirini Cem Yavuz çevirisiyle okuyucuya sundu. Çevirmen Yavuz’un çok kapsamlı dipnotları okuyucu için nitelikli şekilde açıklayıcılık gösteriyor. Eliot şiirinin göndermeleri, kültürel derinliği ve Çorak Ülke’de İngilizce dışında beş ayrı dilden alıntılar olduğu düşünülünce çevirmenin ne yaptığını biraz daha anlayabiliriz. Paul Celan’dan Sesler İşitin Bizi De kitabını Yavuz, Almancadan çeviriyor ama bu şiirin İngilizce, Fransızca ve Macarcada nasıl yeniden var olduğu, yeniden yazıldığını titizlikle inceleyerek ele aldı.
2022 için ne dediler?
Hayriye Ünal (Şair):
Sezai Karakoç’un iki cilt olarak Hatıralar kitabının yayımlanması yılın kitap olayıydı. Ölüm yıldönümü sebebiyle Kasım ayında Karakoç için birçok etkinlik gerçekleşti. 2022’de İKSV ilk kez “Şiir Hattı” adı altında şiiri İstanbul Bienaline dâhil etti. Bu etkinlik serisinde Buzdokuz ve Natama dergilerinin de yer aldığı paneller düzenledi. Buzdokuz, Türkiye’de ilk defa (yaklaşık 20 ülkeden) çok sayıda sanatçı ve şairi bir araya getiren uluslararası küratöryel projeler gerçekleştirdi. Bu kapsamda dergide “Gliç” ve “Dil Temelli Sanat” başlıklı dosyalar hazırlandı. Son olarak akademinin güncel şiirle ilgili söz söylediğine dair önemli gelişmeler oldu. Servet Şengül’ün Epik Damar (Ketebe) ve yine Şengül’ün Zeki Taştan ile hazırladığı 21. Yüzyıl Türk Şiiri (Ebabil Y.) kitapları 2022’nin akademik olayıydı.
Eray Sarıçam (Şair):
Bu yılın en önemli şiir olayı birçok kişinin Diriliş’te parça parça okuduğu ve yıllardır beklediği Sezai Karakoç’un Hatıralar’ıydı. Bir de -en azından beni heyecanlandıran- bir kitap daha yayımlandı. Şair Egemen Berköz’ün 30 küsur yıl sonra okurla buluşan yeni kitabı Yalnızlık Tanımları. Şiir dergileri açısından çok bereketli değildi 2022. Tabii güzel “fotoğraf” veren dergiler vardı. Ama bunlar fotoğraf olarak kalıyor. Poetik tavır olarak değil. Çünkü en nihayet poetik tavır “edebiyat ortamı”na direkt etki eder ve bu etki organiktir. Bugün dediğim gibi ortada sadece bir “fotoğraf” var. Sezai Karakoç hakkında yıl içerisinde yapılan tüm işleri yakından takip etmeye çalıştım. En son Kahramanmaraş’ta bir kolokyum yapıldı. Sanırım en nitelikli Karakoç programı oydu.
